Działanie mechanizmu funkcjonowania gospodarki narodowej obejmuje jej całokształt, wszystkie jej dziedziny (także sferę nieprodukcyjną). Sposób tego działania, jego sprawność i efektywność, znajduje wyraz przede wszystkim w tym, jak kształtuje się tok głównych procesów ekonomicznych. Procesy te i (ujęte w formę pytań) kryteria sprawności działania ich mechanizmów są następujące: 1. Proces produkcji: jaki jest stopień jego racjonalności i efektywności, tzn. przede wszystkim w jakim stopniu wykorzystane są czynniki produkcji, czy i w jakim stopniu produkcja osiąga optymalne rozmiary bądź zbliża się do nich, jaki jest poziom przeciętnych kosztów produkcji (czy zbliżają się one do optymalnego poziomu) oraz jak wysoka jest wydajność pracy, jaka jest jakość wyrobów. 2.Regulowanie produkcji: w jaki sposób produkcja jest dostosowywana do zapotrzebowania (podaż do popytu), czy alokacja istniejących środków produkcji jest optymalna, tzn. czy ich podział między poszczególne gałęzie jest najbardziej korzystny i odpowiadający popytowi konsumentów opartemu na wolnym wyborze dóbr. 3. Kształtowanie się sytuacji rynkowej: w jaki sposób kształtują się ceny rynkowe, czy i w jakim stopniu osiągają optymalny poziom bądź zbliżają się do niego (tj. do poziomu wartości opartej na optymalnych, a więc możliwie najniższych kosztach produkcji), czy i w jakim stopniu sytuacja rynkowa jest zbliżona do rynku konsumenta, czy istnieje ogólna równowaga rynkowa. Integralną częścią sytuacji rynkowej jest sytuacja w dziedzinie wymiany zagranicznej.
